Etyka lekarska w okresie późnego antyku i wczesnego średniowiecza — ideał a codzienność

Abstrakt

W artykule ukazano wybrane aspekty etyki chr ześcijańskiej w pierwszym tysiącleciu jej istnienia, stosowanej w obszar ze medycyny. Podstawą zmiany postrzegania w etyce zarówno osoby chorego, jak i osoby lekarza, stało się przeorientowanie myślenia o chorobie. Cierpienie postrzegano odtąd nie tylko jako karę za grzechy, ale doświadczenie zsyłane przez Boga, również na sprawiedliwego. W myśl słów Ewangelii chory stał się personifikacją samego Chrystusa. W efekcie pojawia się nowa frazeologia, tak w języku te ologicznym, jak i medycznym. Wpisanie miłosierdzia w kanon postępowania chrześcijanina sprawiło, że teksty deontologiczne lekar zy chrześcijańskich mogły skupić się również na cechach osobowościowych lekarzy czy też na tworzeniu pozytywnych relacji z chorymi, za pomocą skonkretyzowanych technik socjomedycznych, a nie tylko na wytyc znych o charakter ze moralnym. Silne zakor zenienie etosu miłości bliźniego spowodowało, że postać osoby cierpiącej, jako personifikacji Chrystusa, stała się osią, wokół której dokonywano czynów miłosierdzia. Jednym z namacalnych i trwałych tego skutków jest zakładanie od IV w. niespotykanych do tej por y instytucji char ytatywnych — szpitali. Tego rodzaju fundacje erygowane są odtąd z przeznaczeniem dla osób potrzebujących (ubogich, chorych, kalek, starców, wdów, sierot, pielgrzymów) w coraz to nowych obszarach Europy, Azji Mniejszej i Afryki Północnej.

Z drugiej strony pojawiły się też zjawiska co najmniej kontrowersyjne. Duchowość chrześcijańska sprzyjała wytwarzaniu się postaw, w któr ych ciało ludzkie zostaje oskar żone o więzienie duszy, o jej demoralizację. W efekcie wielu z chrześcijan zaniedbywało troskę o swe zdrowie. Do pr zypadków skrajnych należało daleko idące umar twianie się, często na granicy możliwości przeżycia, a także poddawanie się kastracji celem pozbawienia się zdolności do grzechu. Etyka wczesnochrześcijańska nie była w stanie rozwiązać też wielu problemów szczegółowych, jak chociażby stworzenia optymalnych wzorców wobec schorzeń nieuleczalnych. Do interesujących, choć o mniejszym ciężar ze gatunkowym, zagadnień, na które, jak się wydaje, przeorientowanie etyczne chrześcijaństwa nie miało wpływu, był system sprawowania opieki i wykonywania zabiegów terapeutycznych, który nie sprzyjał zachowaniu propagowanej przez Hipokratesa tajemnicy lekarskiej.

The article presents some aspects of Christian ethics in the first millennium of its existence, applying to the practice of medicine. The basis of changes in the perception of both the patient and the physician, was the reorientation of thinking ab out the disease. Suffering was no longer perceived solely as a punishment for sins but as the experience that God

sends also on the righteous. According to the Gospels, the sick became the personification of Christ Himself. As a result, new phraseology was adopted, in both theological and medical language. The inclusion of a concept of charity in the Christian code of conduct made it possible for the Christian physicians to focus on some new issues. In their deontological texts they would now concentrate on personality traits of doctors or an appropriate doctor-patient relationship established with the use of specific socio-medical techniques and not only based on moral guidance, as it was before. Deeply rooted ethos of loving others made a suffering person, seen as the personification of Christ, the axis around which acts of mercy were performed. From the fourth century, one of the tangible and lasting impact of that shift was the establishment of hospitals, which were the unprecedented charitable institutions. Such foundations, intended for all those in need (the poor, the sick, the disabled, the elderly, widows, orphans, pilgrims) were erected in ever new areas of Europe, Asia Minor and North Africa.

At the same time, certain controversial phenomena emerged. Christian spirituality encouraged beliefs which accused the human body of imprisoning and demoralizing the soul. As a result, many Christians neglected the care for their health. In extreme cases, they would mortify themselves severely, often on the verge of survival, or undergo castration to deprive themselves of the capacity to sin. Moreover, early Christian ethics was not able to solve a number of specific problems, like for example setting optimal standards for dealing with incurable diseases. Another interesting issue, albeit less important and probably unrelated to thical reorientation of Christianity, was a system of healthcare and therapeutic procedures, which did not comply with the rule of medical confidentiality advocated by Hippocrates.