Prawo do śmierci — lekarz i chory w obliczu śmierci

Abstrakt

Problem prawa do śmierci stanowi swoisty punkt odniesienia dla oddziaływań z zakresu medycyny, zwłaszcza w kontekście jej postępu, a więc i opieki nad jednostką odczuwającą ból, cierpienie, doświadczającą terminalnego stanu. Zwykło się wyróżniać trzy podstawowe optyki podejmujące kwestię prawa do śmierci, które kształtują relację lekarz–chory mogącą przybierać różne formy: legalistyczną, ekonomiczną, konsumencką, negocjacyjną, kontraktalistyczną czy religijną. Owe trzy postawy względem prawa do śmierci bazują na odmiennych elementach aksjologicznych (inaczej określają wartość życia) i aksjomatycznych (odwołują się do różnych fundamentów etycznych). Postawa eutanatyczna nawiązuje do utylitaryzmu (pożytku, zysku jednostki/społeczeństwa), agapizmu (zasada miłości jako naczelna zasada, która określa wartość moralną czynu). Istotę takiego podejścia stanowi pojęcie jakości życia, uwzględniające zasady autonomii woli i samostanowienia. Postawa dystanatyczna zaś nawiązuje do deontologii (pojęcia obowiązku, powinności) i etyki chrześcijańskiej (prawo Boże, naturalne). W takim kontekście życie ludzkie stanowi wartość autoteliczną, a więc głosi się świętość życia i jego nienaruszalność, a także godność. Natomiast postawa ortotanatyczna łączy, z jednej strony, zasadę autonomii woli, co do leczenia, nie podejmowania lub zaniechania terapii, z drugiej zaś, przekonanie o świętości życia. Tak rozumiane prawo do śmierci stanowi specyfikę opieki paliatywnej, której zadaniem jest uzyskanie przede wszystkim optymalnej jakości życia osób chorych terminalnie, ale także ich rodzin, przy jednoczesnym zwracaniu uwagi na naturalny charakter procesu umierania i samej śmierci.